سابقه و هدف: هر چند که خدمات علمی برجسته ایرانیان در دوران پس از اسلام بر کسی پوشیده نیست، اما به دلیل این که نگارش متون علمی در آن دوران به زبان عربی بوده است، تفکیک سهم ایرانیان و اعراب در رشد و توسعه طب سنتی اسلامی بدون انجام پژوهش های دقیق ممکن نخواهد بود. از همین رو پژوهش حاضر به بررسی سهم دانشمندان ایرانی در تالیف نسخ خطی عربی در طب اسلامی می پردازد.مواد و روش ها: تحقیق به روش مطالعه کتابخانه ای و توصیفی انجام گرفت و جامعه آماری پژوهش شامل 4000 عنوان نسخه خطی عربی موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران است. با استفاده از فهرست نسخه های خطی عربی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران (مجلدات 7-19) سیاهه وارسی از نسخه های خطی تالیفی در طب اسلامی به زبان عربی به تفکیک (عنوان، مولف، زمان تالیف، موضوع، کاتب و زمان کتابت) تهیه شد. برای اثبات ایرانی بودن مولفین و دانشمندان به منابع و کتب رجال شناسی رجوع شده و از مولفین و دانشمندان شرح حال تهیه گردید. سپس اطلاعات بدست آمده توسط نرم افزارهای اکسل و اس پی اس اس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته ها: از میان 4000 عنوان نسخه بررسی شده فهرست نسخه های خطی عربی کتابخانه ملی ایران، تعداد 186 عنوان (4.7 درصد) در موضوع های طب اسلامی بوده است و از این تعداد، 109 منبع برابر 58.6 درصد توسط مولفان ایرانی نگارش شده و در مقابل 50 منبع برابر با 26.9 درصد توسط مولفان غیرایرانی به رشته تحریر درآمده است. در مورد 14.5 از نسخ مورد بررسی، ملیت مولف نامشخص بوده است. بیشترین درصد (37.6) نسخ خطی عربی طب اسلامی موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران که توسط دانشمندان ایرانی تالیف شده، تا قرون ششم تالیف شده است.نتیجه گیری: به نظر می رسد که دانشمندان ایرانی در ایجاد نسخ خطی و پیشبرد علم در طب اسلامی در دوره تمدن اسلامی نقش شاخص و برجسته ای داشته اند. چنین پژوهش هایی می توانند زمینه های تقویت خودباوری در جامعه پزشکی کشور را فراهم آورند و پیشینه علمی پرافتخار اسلامی- ایرانی را به عنوان شالوده محکمی برای آینده درخشان دانش پزشکی در کشور مطرح نمایند.

هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت  سبک زندگی اسلامی– ایرانی در بین دانشجویان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان بود. روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان به تعداد 6089 نفر بود. از این جامعه نمونه ای به حجم 361 نفر براساس جدول مورگان به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته سبک زندگی اسلامی – ایرانی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تحلیل واریانس یکراهه و آزمون های t تک نمونه ای و t مستقل در نرم افزار SPSS انجام گرفت. نتایج نشان داد که دانش و اطلاعات دانشجویان پیرامون سبک زندگی اسلامی – ایرانی مناسب و مطلوب است. علاوه بر این نگرش و باور آنان در رابطه با سبک زندگی اسلامی – ایرانی  نیز در وضعیت مطلوبی قرار داشت. اما در بعد عملکرد و عمل به سبک زندگی اسلامی – ایرانی، وضعیت مطلوبی وجود نداشت. به عبارت دیگر علی رغم دانش و اطلاعات آنان پیرامون سبک زندگی اسلامی- ایرانی و همچنین داشتن نگرش مطلوب به این موضوع، اما در زندگی شخصی خیلی به این آموزه ها عمل نمی کنند. همچنین در بخش دیگری از تحقیق، یافته ها نشان داد که میانگین نمره دانش، نگرش و عملکرد دانشجویان دختر بیشتر از میانگین نمره دانشجویان پسر است و میانگین نمره سبک زندگی اسلامی– ایرانی در بین دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد بیشتر از مقاطع کارشناسی و دکتری بود. بنابراین ضمن تاکید بر اهمیت گسترش سطح دانش و اطلاعات دانشجویان و همچنین توجه به ایجاد و توسعه بیش از پیش نگرش های مطلوب پیرامون سبک زندگی اسلامی-ایرانی به عنوان نیروی محرک اصلی حرکت دانشجویان به این سمت، باید علل و عوامل مؤثر بر تضعیف بعد عملکرد دانشجویان مورد بررسی و کنکاش دقیق تر قرار گیرد و آسیب های احتمالی شناسایی گردند و دانشگاه ها با توجه به این یافته ها برنامه های فرهنگی خود را مورد بازنگری قرار دهند.

دین مبین اسلام اهمیت ویژه ای برای نگهداری سلامت جسم و روح انسان قایل است و روایات متعددی در زمینه پزشکی و حفظ سلامتی از ائمه اطهار نقل شده است. در گذشته در کلیه کشورهای اسلامی تنها کسانی می توانستند به کسوت محترم پزشکی درآیند که در زمینه حکمت، الهیات، عرفان و منطق مطالعه و دست داشته و لقب حکیم را احراز کرده بودند.داروپزشکان اسلامی بنیان گذاران اخلاق پزشکی در مشرق زمین بوده اند و خود نیز عامل به آن بوده و پیوسته در برخورد با بیماران به مبانی اخلاق پزشکی اسلامی توجه داشته و آن را به طور کامل رعایت می نموده اند. ابوبکر محمدبن ذکریای رازی در کتاب حاوی و منصوری، شیخ الرئیس ابوعلی سینا در قانون، ابوبکر احمد خوینی در هدایه المتعلمین و سید اسماعیل جرجانی در ذخیره خوارزمشاهی و سایر آثار پزشکی و عرفانی خود، به مبحث اخلاق در پزشکی توجه خاص مبذول داشته اند. در این مقاله مروری بر نظرات و آراء دانشمندان اسلامی در مورد اخلاق پزشکی خواهیم داشت.

اخلاق از جمله مباحث مهم علمی و فلسفی است که از قرون گذشته تا امروز همواره مورد بررسی و تحقیق بشر بوده است. در مکاتب مختلف نظریه ها و تعاریف متفاوتی از اخلاق وجود دارد. در مکتب تکلیف، فعل اخلاقی عبارت است از فعلی که از همه اغراض منزه بوده و ناشی از احساس تکلیف باشد و غایت و هدف فعل جز انجام تکلیف نباشد. نظریه دیگری که در زمینه وجدان اخلاقی وجود دارد و نظریه غالب مادیون می باشد، بر این اساس است که اخلاق از فکر دوراندیش انسان بوجود می آید و مصلحت انسان در این است که رعایت نوع نماید. ایراد مهمی که بر این نظریه وارد است، این است که چنین رویکردی از اخلاق تنها در جایی می تواند حاکم باشد که قدرت ها مساوی باشند و آن جایی که یک طرف قوی و طرف دیگر ضعیف باشد، هیچ نیرو و عاملی نمی تواند قوی را دعوت به اخلاق کند. نظریه دیگر در زمینه اخلاق بر پایه تناسب است. در این نظریه خلق خوب یا فعل اخلاقی زیبا است و پایه زیبایی، تناسب است. در این میان رویکرد اسلام به چهارچوب فعل اخلاقی در خور توجه و تمجید است. در دین مبین اسلام اساس بر این قرار داده شده است که در جامعه باید حقوق واقعی تمامی آحاد جامعه، بدون استثنا مراعات شود. از اینجاست که دین اسلام می گوید می بایست مقتضای حق اجرا شود و نه مقتضای عواطف. به عبارت ساده تر به نظر قرآن کریم باید در جامعه انسانی حقوق واقعی فرد فرد جامعه، بدون استثنا، مراعات شود و معیار این حقوق دین است که از نیروی عمومی و اقتضای کلی دستگاه آفرینش سرچشمه می گیرد.

تمدن اسلامی - ایرانی، نه تنها ارثیه یونان را از انهدام و فراموشی نجات داد و آن را اسلوب و نظم بخشید و به اروپا داد، بلکه پایه گذار بسیاری از علوم گردید که البته آن نیز مدیون ترجمه هایی بود که توسط دانشمندانی چون حنین بن اسحق و ابن ماسویه و دیگران انجام شد. یکی از شاخه های این علوم، فرایند بینایی است که افتخار بسط و توجیه علمی و سپس تکامل آن از آن دانشمندان دوره اسلامی، بالاخص ابن هیثم است. دانش بینایی و چشم پزشکی در میان رومیان و یونانیان چندان پیشرفته نبود. دانشمندان دوره اسلامی آن چه را که این دو ملت در این زمینه می دانستند، گرفتند و به صورتی محدود، ولی موفقیت آمیز تکمیل کردند. همچنین یکی دیگر از مباحث مطرح در آثار دوره اسلامی محوریت دوربینی و نزدیک بینی است که به زعم ایشان، عاملی به نام «روح باصره» توسط مجرای تو خالی (عصب مجوف) خلف چشم به دماغ (مغز) رسیده و از آنجا دوباره به چشم بازمی گشت. چهار عامل اصلی بود که سبب دوربینی و نزدیک بینی می شد: غلظت بیش از حد روح باصره، لطافت و صافی بیش از حد آن، کم شدن و سپس زیاد شدن آن... در این مقاله سعی شده تا با نگاهی به پیدایش فرایند بینایی و طرح آن به صورت ابتدایی در آثار اطبای یونانی و سیر تکامل آن در آثار دوره اسلامی، به ارزش کار دانشمندانی چون ابن هیثم پرداخته شود. همچنین عامل بینایی در دوربینی و نزدیک بینی نیز از جمله مباحثی است که به طور علمی اول بار در آثار دوره اسلامی مطرح و دنبال شده است.

«تمدن اسلامی» اصطلاحی است که بخش زیادی از تحقیقات تاریخ نگاری و تمدنی جهان را به خود اختصاص داده است؛ چیستی و چگونگیِ عوامل رویش، خیزش، شکوفایی و بالندگی تمدن اسلام، سوال های مهمی هستند که دانستن آنها، علاوه بر تسلط بر تاریخ اسلام و ایران، موجب کشف سنت های بسیار تمدنی در عرصه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی میشود. قرن 4 و 5 هجری دوره «بالندگی تمدن اسلامی» است که به عصر طلایی و رنسانس اسلامی مشهور گردیده و نمودهای بالندگی آن در بخشهای مختلف تمدنی مانند هنر، معماری، تجارت و بازرگانی و شهرسازی و. . . متبلور هستند؛ واکاوی و تبیین عوامل و لوازم محوری برای دست یابی به این تمدن («فرهنگ متعالی اسلام»، «دانشمندان حاذق» و «حاکمان کارآمد»)، از مهم ترین نتایج این مقاله میباشد که با روش توصیفی-تحلیلی و منابع مختلف کتابخانه ای انجام شده است. مسأله اصلی در این پژوهش، «چیستی عوامل محوری در بالندگی تمدن اسلامی» است که به منظور رهیافتی به چهار چوبی نظری برای راهبری «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»، ذیل «تمدن نوین اسلامی» تدوین شده است، تا از نتایج آن در سیاست گذاری ها و تصمیم گیری های کلان استفاده شود.

1این پژوهش، با بررسی پیشرفت های علم رنگ در دوران شکوفایی تمدن اسلامی و نظریات دانشمندان برجسته این عصر، به تبیین نقش ویژه ای که این دانشمندان در توسعه نظریات رنگ داشتند می پردازد. همچنین نقاط اشتراک نظریات آن ها با نظریات غربی، و تأثیر ایشان را بر دانشمندان غربی و توسعه دانش رنگ در اروپا بررسی می کند. پرسش محوری پژوهش این است که نظریات رنگ شناسی دانشمندان اسلامی چگونه به توسعه دانش رنگ در اروپا کمک کرد و چه اثری بر دانشمندان غربی دوره های بعد گذاشت؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که دانشمندان اسلامی اولین کسانی بودند که که رنگ ها را به صورت فیزیکی اندازه گیری کرده و طبق یک سیستم طبقه بندی کردند و نظریه هایی در مورد نحوه تعامل رنگ ها با یکدیگر و نحوه تأثیر آنها بر چشم انسان توسعه دادند. دانشمندان اروپایی از این نظریات استفاده کرده و الهاماتی گرفتند که منجر به پیشرفت های قابل توجهی در زمینه رنگ شناسی در اروپا شد.

دین با سفارش به دوری از رذایل اخلاقی سهم بسیار مهمی در اخلاقی بودن جوامع بشری دارد. لذا نظریه ارتباط دین و اخلاق با تاکید بر اینکه دین از اخلاق حمایت و پشتیبانی می کند به گسترش فضایل اخلاقی کمک می کند. در نوشته حاضر به بیان مفهوم اخلاق و دین پرداخته شده و همچنین دیدگاه های مختلف اندیشمندان و فیلسوفان اسلامی و غربی در خصوص ارتباط یا عدم ارتباط دین و اخلاق مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق بر اساس مطالعات اسنادی و کیفی است. هدف تحقیق بررسی ارتباط بین دین و اخلاق و بیان اهمیت دیندار بودن انسان و جوامع انسانی در جهت اخلاقی بودن و گسترش فضایل اخلاقی است. و تاثیر میزان دینداری و تاثیرات مثبت دیندار بودن در تحکیم ارزش های اخلاقی می باشد. یافته ها نشان می دهد دین عام تر و دارای اجزاء متعدد است و از طریق ابعاد متعدد خود ارزش اخلاق را محقق می کند. و از سوی دیگر اخلاق نیز مانند پدیده ای نیرومند زمینه توسعه ارزش های اجتماعی و سعادت پایدار را فراهم می کند. و هیچکس نمی تواند نقش دین را در حمایت از اخلاق منکر شود. برای اینکه مصادیق خاص دستورهای اخلاقی را به دست آوریم به دین نیازمندیم و این وحی است که می تواند دستورهای اخلاقی را در مورد خاصی با حدود خاص و شرایط و لوازمش تبین کند.